Historia Radomia

Powstanie Radomia

Pierwsze osady na obszarze dzisiejszego Radomia pochodzą sprzed 8000-4000 tysięcy lat p.n.e. Zakładali je ludzie prowadzący koczowniczy tryb życia. Stali osadnicy pojawili się jeszcze przed powstaniem państwa polskiego około VIII wieku i zajmowali się hodowlą oraz uprawą zboża. W drugiej połowie X wieku, kiedy podniósł się poziom rzeki powstał gród obronny na wzgórzu. Radom był ważnym punktem dla Piastów. Przebywali tam książęta dzielnicowi jak Kazimierz Sprawiedliwy i Henryk Sandomierski. Nazwa „Radom” pojawiła się po raz pierwszy w bulli papieskiej z 1154 roku i prawdopodobnie pochodzi od imienia Radomir.

W osadzie zaczął się rozwijać handel w XIII wieku. Zbudowano także kościół św. Wacława. Część grodu zwana Starym Radomiem otrzymała prawo lokacyjne średzkie za czasów Bolesława Wstydliwego około 1276 roku. Nowy Radom otrzymał prawa miejskie w 1340 roku, kiedy w Polsce rządził Kazimierz Wielki. W mieście istniał już wtedy rynek, ratusz i zamek z murami warownymi. Po czterech latach Radom otrzymał lokację na prawach magdeburskich. Już w 1376 roku miasto stało się siedzibą starostwa.

Rozwój miasta

W kolejnych latach do Radomia zjeżdżała szlachta i posłowie. Podpisano tam kilka ważnych dla całego państwa umów. W 1383 roku na sejmie dokonano elekcji Jadwigi na królową, a w 1401 roku podpisana została unia radomsko-wileńska. W Radomiu mieszkał przez 2 lata królewicz Kazimierz – syn Kazimierza Jagiellończyka. Król przebywał wówczas na Litwie, a syn był jego namiestnikiem. Radom pełnił w takiej sytuacji funkcję stolicy. W 1489 roku miasto odwiedził wielki mistrz krzyżacki von Tieffen i złożył hołd lenny królowi Polski, a w 1505 roku uchwalono w Radomiu konstytucję sejmową „Nihil Novi”, która znacznie ograniczyła prawa monarchów.  

XVII wiek

Radom w pierwszych latach W XVII wieku był ważnym miastem dla całego województwa sandomierskiego. Od 1613 roku znajdowała się tutaj siedziba Trybunału Skarbowego Koronnego, który pełnił funkcję sądu skarbowego. Radom odwiedzał Stefan Batory, Anna Jagiellonka, Zygmunt III Waza i August III Sas. Niestety w całym kraju nastał czas wojen. W Radomiu miał też miejsce wielki pożar i wybuchła epidemia w czasie której zmarło wielu mieszkańców miasta. Największe zniszczenia dokonał najazd Szwedów. W mieście zamieszkiwanym przez 1500 osób na początku XVII wieku pozostało zaledwie 400. 

XVIII wiek

Radom nie mógł się podnieść jeszcze przez wiele lat. Tylko coroczne zjazdy szlachty do Trybunału Skarbowego ożywiały miasto. W Radomiu osiedlało się też coraz więcej Żydów, ale w 1746 roku na prośbę mieszkańców król Polski nadał prawo de non tolerandis Judaeis, które nie pozwalało Żydom mieszkać w obrębie murów miejskich. Po 40 latach starosta radomski zniósł jednak to prawo. Kolejnym ważnym wydarzeniem w dziejach miasta była konfederacja radomska zawiązana w 1767 roku, której przewodniczył Karol Radziwiłł.

W 1787 roku w Radomiu powołana została przez króla Komisja Dobrego Porządku, której zadaniem było zaplanowanie nowych inwestycji dla miasta, ale pogarszająca się z każdym rokiem sytuacja w państwie uniemożliwiła realizację tych planów. W wyniku III rozbioru państwa polskiego Radom znalazł się pod zaborem austriackim.

Pod zaborami

W latach 1809-1815 Radom znajdował się w granicach Księstwa Warszawskiego, a potem w Królestwie Polskim, które było podległe Rosji. Radom stał się stolicą województwa sandomierskiego. Miasto pomimo zaborów powoli się rozbudowywało i stało się ważnych ośrodkiem. W czasie powstania listopadowego w Radomiu mieszkańcy utworzyli punkt zaopatrzeniowy dla powstańców. Przed powstaniem styczniowym w mieście miały też miejsce liczne demonstracje i zamieszki polskich patriotów.

W 1867 roku w mieście powstała kanalizacja. Rozwijał się przemysł skórzany, metalowy, browarniczy, budowlany i rolno-spożywczy, a także zbudowano połączenie kolejowe z Dęblinem i Dąbrową Górniczą. Zaczęła się ukazywać prasa radomska, a na początku XX wieku w mieście zbudowano pierwszą elektrownię. W czasie rewolucji rosyjskiej w 1905 roku w Radomiu tak jak w innych miastach Królestwa Polskiego odbywały się strajki i zamachy na urzędników carskich.

Podczas I wojny światowej Radom zajęły wojska austriackie. W mieście i okolicach zbierano ochotników do Legionów Polskich. Oddział, którym dowodził Józef Mariański pokonał Austriaków w nocy z 1 na 2 listopada.

20 lecie międzywojenne i II wojna światowa

Kiedy Polska stała się niepodległym państwem Radom wszedł w skład województwa kieleckiego. Miasto znalazło się w Centralnym Okręgu Przemysłowym dzięki czemu otworzono wiele zakładów przemysłowych. Mieściła się też tutaj Państwowa Wytwórnia Broni. W latach 30-tych zbudowano połączenie kolejowe z Warszawą.

Radom został zajęty przez wojska hitlerowskie 8 września 1939 roku i stał się jedną z siedzib Generalnego Gubernatorstwa. Niemcy utworzyli w mieście getto w którym przebywało 34 tysiące Żydów. Większość z nich zostało wywiezionych do obozu zagłady w Treblince w 1942 roku. Radom został wyzwolony przez Armię Czerwoną 16 stycznia 1945 roku. W przeciwieństwie do wielu innych polskich miast uniknął większych zniszczeń.  

Czasy powojenne

Lata powojenne to intensywny rozwój przemysłu i budowa nowych osiedli mieszkaniowych. W Radomiu powstały też nowe uczelnie, a najbardziej prestiżową była Oficerska Szkoła Lotnicza. Jednym z najważniejszych wydarzeń powojennego Radomia jest tzw. „Radomski czerwiec”, który miał miejsce w 1976 roku. Tłum radomskich robotników ze wszystkich zakładów protestował przeciwko PZPR. W efekcie władze ogłosiły stan wyjątkowy i aresztowano wiele osób. W 1999 po reformie administracyjnej Radom stał się siedzibą powiatu radomskiego i wszedł w skład województwa mazowieckiego. Dzisiaj to duży ośrodek przemysłowy, oświatowy i kulturalny. Miasto zamieszkuje obecnie 213 tysięcy ludzi.